उपकेंद्र-

       उपकेंद्रामार्फत  प्रथमोपचार,  प्रसुतीपूर्व  मातांची तपासणी व किरकोळ आजारावर औषधोपचार, कुटुंब कल्‍याण, माता बाल संगोपन  विषयक सल्‍ला व सेवा या बरोबरच क्षयरोग, कुष्‍ठरोग व हिवतापाच्‍या रुग्‍णांना  उपचार व संदर्भ सेवा, आरोग्‍य शिक्षण इत्‍यादी सेवा पुरविण्‍यात येतात. प्रत्‍येक उपकेंद्रामध्‍ये आरोग्‍य सेवक (पुरुष) व (स्‍त्री) तसेच एक अंशकालीन स्‍त्री परिचर अशा ३ पदांस शासनाने मान्‍यता दिली आहे.

प्राथमिक आरोग्‍य केंद्रे

उपकेंद्राप्रमाणेच उपरोक्‍त कार्य व त्‍या व्‍यतिरिक्‍त प्राथमिक आरोग्‍य केंद्रांमार्फत तातडीच्‍या वैद्यकिय सेवांची उपलब्‍धता, बाहयरुग्‍ण कक्ष, ६ खाटांचे आंतररुग्‍ण कक्ष, शस्‍त्रक्रिया सेवा,  (कुटुंब  कल्‍याण स्‍त्री शस्‍त्रक्रि) प्रयोगशाळा  सेवा, विविध राष्‍ट्रीय कार्यक्रम राबविणे, कुटुंब कल्‍याण कार्यक्रमांतर्गत सेवा देणे व उपकेंद्रांकडून  संदर्भित केलेल्‍या रुग्‍णांवर उपचार या आरोग्‍य सेवा दिल्‍या जातात. प्रत्‍येक आरोग्‍य केंद्रांमध्‍ये १५ कर्मचारी कार्यरत असतात. यामधील स्‍वच्‍छता व वाहन सेवा कंत्राटी पध्‍दतीने देण्‍याबाबत शासनाचे निर्देश आहेत.

जिल्‍हा परिषदांना महाराष्‍ट्र जिल्‍हा परिषद आणि पंचायत समितीच्‍या अधिनियम १९६१ च्‍या कलम १८३ नुसार आस्‍थापना अनुदाने देण्‍यात येतात.

वरील अधिनियमातील कलम १८७ नुसार हस्‍तांतरीत विकास योजनांच्‍या अंमलबजावणीसाठी जिल्‍हा परिषदांना योजनांतर्गत अनुदाने देण्‍यात येतात. खाली  नमूद  करण्‍यात आलेल्‍या  योजनांच्‍या कार्याचा विस्‍तार करण्‍यासाठी जिल्‍हा परिष्‍दांना योजनांतर्गत अनुदाने शासनामार्फत मंजूर करण्‍यात येतात.

1. प्राथमिक आरोग्‍य केंद्र स्‍थापना
2. प्राथमिक आरोग्‍य केंद्र, उपकेंद्र यांच्‍या  इमारतीची बांधकामे/देखभाल दुरुस्‍ती
3. प्राथमिक आरोग्‍य केंद्राचे बळकटीकरण
4. उपकेंद्राची स्‍थापना
5. विभागीय असमतोल- प्राथमिक आरोग्‍य केंद्र , उपकेंद्र यांची स्‍थापना व बांधकामे

आरोग्‍य संस्‍था स्‍थापन  करण्‍यासाठी केंद्र सरकारचे लोकसंख्‍येचे निकष

 महाराष्‍ट्रातील प्राथमिक आरोग्‍य केंद्र व  उपकेंद्र यांची जिल्‍हानिहाय संख्‍या