दृष्टीक्षेपास अर्थसंकल्प

                                                               सार्वजनिक आरोग्‍य विभाग

राज्यामध्ये आरोग्य संस्थांचे जाळे असून आरोग्य सेवेची त्रिस्तरीय योजना राज्यात राबविली जाते व या योजनेमार्फत ग्रामीण जनतेला विशेषत: गरीब व जोखमीच्या लोकांना गुणवत्ता पूर्ण आरोग्य सेवा पुरविल्या जातात. गुणवत्तापूर्ण आरोग्य सेवा पुरविणे हे राज्याचे उद्दिष्ट आहे. हे उद्दिष्ट पूर्ण करण्यासाठी राज्यामध्ये विविध राष्ट्रीय आरोग्याचे कार्यक्रम राबविले जातात. या कार्यक्रमांच्या अंमलबजावणीमुळे राज्याने आरोग्याच्या विविध दर्शकांबाबत बरीच प्रगती केलेली आहे. त्यामुळे राज्यातुन नारू, देवी, सिस्टेओयासिस या रोगांचे समूळ उच्चाटन केले आहे. तसेच राज्यात 2011 पासून पोलिओचे रूग्ण आढळलेले नाहीत. हिवताप निर्मुलन, कुष्ठरोग नियंत्रण आणि अंधत्व नियंत्रणासारखे राष्ट्रीय कार्यक्रम यशस्वीरित्या राबविले जातात. सार्वजनिक आरोग्य कार्यक्रमांची मध्यवर्ती कल्पना कुटुंब कल्याण कार्यक्रम चालू ठेवणे ही आहे. प्राथमिक आरोग्य केंद्र, उपकेंद्रे, सामुहिक आरोग्य केंद्रे अशा आरोग्य विषयक मुलभूत सुविधा पाहोचविणे यावर सार्वजनिक आरोग्य क्षेत्रामध्ये भर दिला आहे. मानसिक आरोग्य दक्षता, कर्करोग नियंत्रण आणि आदिवासी क्षेत्रामध्ये खास आरोग्य सेवा पुरविणे या कार्यक्रमावर भर दिलेला आहे. तसेच पावसाळयामध्ये मलेरिया, गॅस्ट्रो  आणि पावसामुळे होणाऱ्या इतर रोगांचा फैलाव होण्यापासून प्रतिबंधात्मक उपाय योजण्यात आले आहेत.

सन २०२१-२२ ते २०२३-२४ या कालावधीतील अर्थसंकल्पित नियतव्‍यय व खर्चाचा तपशील परिशिष्‍ट "अ" मध्‍ये देण्‍यात आलेला आहे.

                                             परिशिष्‍ट-अ                                                                          (रु. कोटी)

सन २०२1-22 ते २०२3-२4  पर्यंत कार्यक्रमावरील खर्च योजनांकरिता कार्यक्रमप्रमुख निहाय तपशील

आरोग्‍य सेवा आयुक्‍तालय -

          आरोग्‍य  सेवा आयुक्‍तालय हे  प्रामुख्‍याने वैदयकीय सहाय ,संसर्गजन्‍य रोगांचे नियंत्रण, कुटुबं कल्‍याण , माता व बाल संगोपन, रुग्‍णालय, प्रा‍थमिक आरोग्‍य केंद्रे, प्रदूषिकरण संबंधित स्‍वच्‍छता, सकस आहार सेवा आणि वैदयकीय उमेदवांराना प्रशिक्षण या बाबी पाहते. सन २०२३-२४ साठी एकूण अर्थसंकल्पित नियतव्‍यय रु. १६९६.९० कोटी आहे.

राज्‍य रक्‍त संक्रमण सेवा-

        राज्‍य रक्‍त संक्रमण परिषद या कार्यालयाची स्‍थापना राज्‍य शासन निर्णय दिनांक ४ जुलै ,१९९६ अन्‍वये सर्वोच्‍च न्‍यायालयाचे आदेशानुसार करण्‍यात आली आहे. तसेच परिषदेची नोदणी रजिस्‍टार ऑफ सोयायटी अॅक्‍ट १८६० अंतर्गत करण्‍यात आली आहे. सदर संस्‍थेचा मुळ उद्देश राज्‍यात सुरक्षित रक्‍ताचा पुरेसा पुरवठा वाजवी किंमतीत व्‍हावा असा आहे. रक्‍त पेढयांचे आधुनिकिकरण रक्‍त घटक विलगीकरण, रक्‍त साठवणे, रक्‍तदाता प्रश्‍नावली, सामायीक स्‍वेच्छिक रक्‍तदान कार्ड, शतकवीर रक्‍तदात्‍याचा सत्‍कार करणे इत्‍यादी कामे यामार्फत राबविली जातात.  सन २०२३-२४ साठी एकूण अर्थसंकल्पित नियतव्‍यय रु. १८.०० कोटी आहे.

महात्‍मा ज्‍योतिबा फुले जन आरोग्य योजना -

         विद्यमान एकत्रित महात्मा ज्योतिराव फुले जन आरोग्य योजना व आयुष्मान भारत - प्रधानमंत्री जन आरोग्य योजनेचे विस्तारीकरण करण्यास सार्वजनिक आरोग्य विभागाकडील दि.28 जुलै,2023 च्या शासन निर्णयान्वये मान्यता देण्यात आली आहे. सदर शासन निर्णयानुसार महात्मा ज्योतिराव फुले जन आरोग्य योजनेंतर्गत सर्व शिधापत्रिकाधारक कुटुंबे व अधिवास प्रमाणपत्रधारक कुटुंबांचा समावेश राहणार आहे. विस्तारीत महात्मा ज्योतिराव फुले जन आरोग्य योजनेंतर्गत  प्रति कुटुंब रु.1.50 लक्ष रकमेपर्यंतचे वार्षिक आरोग्य संरक्षण रु.5 लक्ष इतके होणार आहे. त्याचप्रमाणे अंगीकृत रुग्णालयांच्या संख्येत 1000 वरुन 1900 पर्यंत वाढ होणार आहे.

या योजनेमध्‍ये नवीन लाभार्थी घटकांचा समावेश, प्रति कुटुंब प्रति वर्ष विमा संरक्षणाच्‍या मर्यादेत वाढ, अंगीकृत रूग्‍णालयांच्‍या संख्‍येत वाढ, नवीन उपचार पद्धतींचा समावेश इ. बाबींचा अंतर्भाव आहे. सदर योजनेसाठी सन २०२३-२४ साठी एकूण अर्थसंकल्पित नियतव्‍यय रू. १५२०.०४ कोटी आहे.

कुटुबं कल्‍याण कार्यक्रम-

         लोकसंख्‍या वाढीवर नियंत्रण आणण्‍यासाठी राज्‍यात केंद्रशासनाने दिलेल्‍या मार्गदर्शक सूचनांच्‍या आधारे कुटुबं कल्‍याण कार्यक्रम राबविण्‍यात येतो. या योजनेत माता व बाल आरोग्‍य, प्रधानमंत्री मातृत्‍व वंदना योजना, लसीकरण मोहिम, पहिली ते चौथीच्‍या विद्यार्थ्‍यांची शालेय आरोग्‍य तपासणी, उपचार व शस्‍त्रक्रिया इ.असे अनेक योजना माता व बाल आरोग्‍यासाठी राबविले जातात. तसेच  पुढे  येणा-या वर्षात एकूण जननदराची पातळी कायम ठेवण्‍याचे या कार्यक्रमाचे उद्दिष्‍ट आहे. सन २०२३-२४ साठी एकूण अर्थसंकल्पित नियतव्‍यय रु. १८८५.२६ कोटी आहे.

राष्ट्रीय आरोग्य अभियान (NRHM) 

राज्‍यातील जनतेला विशेषत: ग्रामीण जनता, गरीब महिला व मुले यांना गुणवत्‍तापुर्ण सेवा उपलब्‍ध करून देणे. हे या अभियानाचे ध्‍येय आहे. या शिवाय अर्भक व माता मृत्‍यूदर कमी करणे, आरोग्‍य सेवांची उपलब्‍धता वाढविणे, सांसर्गिक व असांसर्गिक आजारांचा प्रतिबंध व नियंत्रण करणे, सर्व समावेशक व दर्जेदार गुणवत्‍तापूर्ण प्राथमिक सेवा उपलब्‍ध करणे, लोकसंख्‍या स्थिरीकरण, आरोग्‍य सेवामध्‍ये आयुषचा समावेश करणे, आरोग्‍यदायी जीवनशैलीचे संवर्धन करणे ही अभियानाची विशिष्‍ट उद्दिष्‍टे आहेत. सन 2023-24 साठी एकूण अर्थसंकल्पित नियतव्‍यय रु. 3841.47  कोटी आहे.

राष्‍ट्रीय आयुष अभियान

आयुष विभाग, आरोग्य आणि कुटुंब कल्याण मंत्रालय, भारत सरकार यांनी १२ व्‍या पंच‍वार्षिक योजनेत राष्‍ट्रीय आयुष अभियानांची अंमलबजावणी सुरू केली आहे.राष्‍ट्रीय आयुष अभियानाचा मुळ उद्देश आयुष चिकित्‍सा प्रणाली प्रोत्‍साहन देणे हा आहे. राष्‍ट्रीय आयुष अभियानामध्‍ये कमी खर्चात प्रभावी आयुष औषध उपचार, आयुष शिक्षण प्रणालीचे बळकटीकरण, आयुर्वेद, सिध्‍द आणि युनानी आणि होमिओपॅथी औषधाची गुणवत्‍ता नियंत्रण अंमलबजावणी करण्‍याची सोय आणि औषधे तयार करण्‍यासाठी लागणा-या वनस्‍पती व अन्‍य बाबी यांची नियमित उपलब्‍धता यांचा समावेश आहे.  सन 2023-24 साठी एकूण अर्थसंकल्पित नियतव्‍यय रु. 74.52 कोटी आहे.

प्रधान सचिव

        मंत्रालयस्‍तरावर सार्वजनिक आरोग्‍य विभाग हा अतिरिक्‍त प्रधान सचिव यांचे अंतर्गत येतो. या विभागाचे  प्रशासन व इतर प्रमुख धोरणात्‍मक निर्णय हे सचिव पातळीवर घेतले जातात सन 2023-24 साठी एकूण अर्थसंकल्पित नियतव्‍यय रु. 7.85 कोटी आहे.

 बांधकामे

बांधकामे अंतर्गत आवश्‍यक निधी हुडको या वित्तीय संस्थेकडून कर्ज स्वरुपात घेण्यात येणार आहे. राज्यातील आरोग्य संस्थेच्या बांधकामासाठी हुडकोकडून रु.३९४८ कोटी कर्ज घेण्याचा निर्णय घेण्यात आला आहे. सदर कर्ज पुढील तीन वर्षामध्ये खर्च करण्याबाबत हुडकोबरोबर करार करण्यात आला आहे. सदर आरोग्य संस्थेची कामे वेळेत पूर्ण करण्यासाठी तसेच पुढील तीन वर्षामध्ये हुडकोकडील कर्ज खर्च करण्यासाठी वाढीव निधीची मागणी करण्यात आली आहे. सन 2023-24 साठी एकूण अर्थसंकल्पित नियतव्‍यय रु. 1003.53 कोटी आहे.